Kleurentheorie

Nadat Isaac Newton had bedacht dat wit licht uiteen kan vallen in een spectrum aan kleuren, waarbij hij een 7-tal monochromatische kleuren onderscheidde (rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet), bedacht Goethe ook iets.

Goethe week met zijn gedachte af van het empirisch-wetenschappelijke. Hij betrok innerlijke beleving bij uiterlijke waarneming.

Volgens Goethe zijn er twee basiskleuren: hemelsblauw (cyaan) en geel. Blauw ontstaat door de aanschouwing van donker door het licht heen, zoals we overdagde hemel zien ('s nachts is die zwart, maar als de atmosfeer overdag door zonlicht iets wordt verlicht, nemen we die zwarte hemel als hemelsblauw waar).Andersom ontstaat geel door de aanschouwing van licht door het donker heen, zoals we het "witte" zonlicht waarnemen doorheen de relatief donkere atmosfeer.Deze beide kleuren zijn oerfenomemen: fenomenen die niet tot andere fenomenen te herleiden zijn. Hetzelfde verschijnsel kan men waarnemen bij een kaarsvlamin een donkere ruimte: hemelsblauw wanneer men door de vlam de donkere ruimte erachter waarneemt (onderaan de vlam) en geel, daar waar de verbranding hetmeest intens is (in de kern).

Goethe kwam tot de conclusie dat kleuren ontstaan door de wisselwerking tussen licht en donker. Daar waar Newton iets had bedacht wat op zich een kleurentheorie is, plaatste Goethe het meer contextueel in de natuur.

Vanuit de polariteit blauw-geel kunnen de andere kleuren worden verklaard, als er het principe van de intensivering ("Steigerung") bij wordt betrokken.Bij een intensivering van geel verschijnt de kleur rood. (de ondergaande zon wordt rood als het witte licht door meer atmosfeer heen gaat). Bij intensiveringvan blauw ontstaat violet (de hemel aan de andere zijde dan de ondergaande zon).

Rot nehmen wir also vorerst als keine eigene Farbe an, sondern kennen es als eine Eigenschaft, welche den Gelben und Blauen zukommen kann. Rot steht wederdem Blauen als dem Gelben entgegen; es entsteht vielmehrs aus ihnen; es ist ein Zustand, in den sie versetzt werden können, und zwar wie wir hier vorläufigsehen, durch Verdichtung und durch Aufeinander drängung der Teile.

Geel verandert door intensivering in rood. Blauw wordt door intensivering violet. Hiermee is meteen een verklaring gegeven van de warme en koude kleuren.Goethe luisterde bij de ontwikkeling van zijn kleurenleer ook veelvuldig naar kunstschilders, hoe zij de kleuren (psychologisch) ervoeren. Het blauw enhet violet aan de "duistere" koude zijde en het geel en het rood aan de "lichte" warme zijde. De geelachtige ('warme') kleuren en de blauwachtige ('koude')kleuren worden in een kleurencirkel verbonden door groen en magenta (door Goethe Purper genoemd). Het groen als neutraal tussen warm en koud inliggend, tussen de oerfenomenen blauw-geel (groeneplanten). En het magenta (purper) als kleur die zowel warmte als koude in zich draagt, inliggende/verbindend tussen de geintensifeerde kleuren rood enviolet. Het is de kleur magenta die als synthese van "geintensifeerde" kleuren van de duistere en de lichte zijde, als spiritueel ervaren wordt.

Als conclusie kunnen we deze kleuren in een soort davidster opstellen twee gelijkzijdige driehoeken in elkaar: een driehoek met de punt omhoog: links ondercyaan, rechtsonder geel, boven magenta. een driehoek met de punt omlaag: links boven violet, rechtsboven rood, onder groen.
De bovenste driehoek zijn de primaire kleuren zoals in de subtractieve kleurmenging dient te worden gebruikt. (kleurendruk en schilderen) De onderste driehoekzijn de basis kleuren zoals bij additieve kleurmenging dient te worden gebruikt. (televisie) De kleuren die tegenoverelkaar staan zijn complementaire kleuren.

Kleuren worden volgens Leonardo da Vinci intercultureel hetzelfde geassocieerd.Blauw met Waarheid, helderheid, waardigheid, macht Oneindigheid, de hemel, ruimte, reizen, geestelijke liefde, meditatie, eeuwigheid.Bruin met Mannelijkheid, stabiliteit, gewichtigheid Soliditeit, materie, geborgenheid, ondergang, naderend einde, herfst.Geel met Energie, vreugde, lichtheid van het bestaan Tijd, zon, maan en sterren, zomer, rijpe oogst, goud, gewin, verstand.Geelgroen met Verdorvenheid, verloren zuiverheid, valsheid, haat, afgunst, ziekte, afzondering, verraad.Grijs met Saai, Armoede, ontmoediging, ouderdom, theorie.Groen met Vruchtbaarheid, vrede, natuur aarde Kracht van ontkiemend zaad, lente, jeugd, onervarenheid, macht, vrede en welvaart, hoop, vredige rust, autonomie.Oranje met Feest, Gezelligheid, gretigheid, weelde.Paars met rijkdom, verfijning.Rood met Liefde, passie, warmte, vlammen, Onrust, oorlog, revolutie, bloed, hartstocht, offer, ego, energie, beweging.Violet met Waaierigheid, gezag, rouw, tweeslachtigheid, geheim, conflict, labiliteit.Wit met Licht, zuiverheid, netheid, dood Ongereptheid, volmaaktheid, goddelijke reinheid, onschuld, licht van geest, vrede en leegte.Zwart met rebellie, duisternis, elegantie Macht van duisternis, dood, rouw, verderf, vernietiging.

Magenta wordt trouwens als extraspectrale kleur genoemd bij de theorie van Newton. Het is roze-achtig.

Als er stippen van verschillende kleuren dicht bij elkaar staan, wordt een gemiddelde kleur waargenomen. Daarvan wordt gebruik gemaakt in de schilderkunst (pointillisme) en in beeldschermen (voor televisie e.d.).